Even leek het eiland bevrijd…
Russenoorlog maakte Texel tot Europa's laatste slagveld
Het is een geschiedenis die de meeste Texelaars wel (zo ongeveer) kennen, maar die aan 'de overkant' vrijwel onbekend is: de Russenoorlog. Deze opstand van Georgische krijgsgevangenen brak uit in de nacht van 5 op 6 april 1945 en maakte Texel tot 'het laatste slagveld van Europa'.
Het gaat te ver om te constateren dat Texel in de Tweede Wereldoorlog een paradijs was. Het eiland lag op de route van de vliegtuigen van de Geallieerden die grote steden in Duitsland bombardeerden. Met tientallen gelijk vlogen ze 's nachts over het eiland, om enkele honderden kilometers oostelijker hun bommen te laten vallen. Menig bommenwerper werd getroffen door het afweergeschut van Texel, Vlieland of Den Helder en stortte neer, op of in de buurt van het eiland. Vliegeniers met geluk overleefden de crash en werden gevangengenomen. Anderen verongelukten en werden (meestal) begraven in Den Burg.
Werken voor de bezetter
Ook werden Texelaars gedwongen om voor de bezetter te werken. Menig jonge vrouw moest aardappelen schillen, mannen werden ingeschakeld bij de bouw van de vele bunkers in de duinen. Directer nog werd Texel getroffen door de deportatie in november 1944 van zo'n 800 jonge mannelijke bewoners. Zij moesten in Assen en omgeving loopgraven en tankgrachten graven. Maandenlang was er grote ongerustheid over hun lot, maar uiteindelijk keerden ze in maart 1945 allemaal levend terug. Toch was het op Texel relatief rustig. Buiten de luchtgevechten viel er van oorlogsgeweld weinig te merken, er was genoeg te eten en te drinken en dat koffie, thee, tabak en andere producten 'op de bon' waren, was op z'n hoogst ongemakkelijk. Maar toen, terwijl een groot deel van Nederland al was bevrijd, werd het op Texel toch nog oorlog. Die werd ingeleid door de ongeveer 750 Russische soldaten die hier waren gelegerd. Eigenlijk waren het Georgiërs, een paar jaar eerder gevangengenomen aan het oostfront en voor de keuze gesteld een bijna zekere dood in het gevangenkamp af te wachten of in Duitse krijgsdienst te treden. Onbekend met de verschillen tussen de Sovjet-volken, noemden de Texelaars hen voor het gemak 'Russen'. In de nacht van 5 en 6 april 1945 kwamen zij massaal in opstand en sneden bijna alle Duitsers in hun bataljon de keel door. Even leek het eiland bevrijd. Maar de bezetter sloeg keihard terug.
Den Burg in puin
De volgende dag vuurden de batterijen in Den Helder en op de zuidpunt van Texel granaten op Den Burg af. Daarna werd dagenlang hevig gevochten tussen de alsmaar aangevoerde Duitse versterkingen en het steeds kleiner wordende Georgische legertje. De opstandelingen deden er alles aan om het vege lijf te redden. Texelaars die hulp boden, deden dat met gevaar voor eigen leven. De Duitsers voelden zich verraden door de Georgiërs, die ze als hun kameraden hadden beschouwd, en gaven alleen de zwaarste straf. De strijd zou pas eindigen op 20 mei, toen Canadese bevrijders op Texel arriveerden, ruim twee weken nadat de vrede was getekend. De gevolgen waren onvoorstelbaar. De Russenoorlog, zoals de opstand al snel werd genoemd, kostte ongeveer 100 Texelaars en 565 Georgiërs het leven. Omdat de bezetter z'n doden en gewonden direct afvoerde, lopen de schattingen over het aantal Duitse slachtoffers sterk uiteen. Maar algemeen wordt aangenomen dat het er meer dan 800 waren. Ook de materiële schade was enorm. Een groot deel van Den Burg lag in puin, in polder Eierland gingen tientallen boerderijen in vlammen op en ook de kerk van De Waal werd verwoest. De vuurtoren, het laatste bolwerk van de Georgiërs, raakte bijna onherkenbaar zwaar beschadigd.
Digitale technieken
Deze opmerkelijke geschiedenis wordt uitvoerig belicht in het deze winter geheel vernieuwde en gerenoveerde Luchtvaart- & Oorlogsmuseum Texel. Veel aandacht is er ook voor de luchtoorlog, de Atlantikwall en de 'Assengangers'. De tentoonstelling werd ingericht door een grote groep vrijwilligers en kwam onder deskundige begeleiding en met de modernste digitale technieken tot stand. Een andere tentoonstelling in het gebouw gaat in op de bijzondere geschiedenis van de Texelse luchtvaart. Het museum is gevestigd op Texel Airport en dagelijks open van 10.00 tot 17.00 uur. Op verzoek worden voor groepen rondleidingen verzorgd. Een tip: er zijn nogal wat boeken en naslagwerken over de Russenoorlog verschenen, waaronder de roman Oorlogsparadijs van Nico Dros. Voor meer informatie daarover kun je terecht bij de Texelse boekwinkels.
