TexelNU ging in januari op bezoek bij kunstenaars Niek Welboren en Kerstin Edelmann in hun Eiland Galerij in Zuid-Eierland. Reden: het 'kunsteiland in de polder' bestaat dit jaar veertig jaar! Wow, wat een lange tijd. En wat een bijzondere geschiedenis ligt daar, in dat sfeervolle tot expositieruimte en atelier omgebouwde oude schoolgebouw…
Het bezoek duurde ruim twee uur. Met een rondleiding door het gebouw en door de originele beeldentuin - die natuurlijk in voorjaar en zomer nog veel mooier is - plús een lang gesprek waarin we gemoedelijk van de hak op de tak door veertig jaar geschiedenis heen hopten. In dit artikel een samenvatting van dat gesprek. Maar… eigenlijk moet je natuurlijk gewoon zelf een keer langs bij Niek en Kerstin. Om die unieke sfeer te proeven, de daar ter plekke ontstane kunst te aanschouwen, het interessante Historische Lokaal te bewonderen én - ook heel interessant - het resultaat van veertig jaar toegewijde restauratiearbeid te ervaren.
Nieuwe bestemming
Het schooltje met z'n drie lokalen deed dienst van 1912 tot 1975. In de hoogtijdagen - zo rond 1935 - werkten er drie leerkrachten voor zo'n tachtig leerlingen. Dat is veel, als je bedenkt dat er in het noorden van Texel nog twee basisscholen waren: een in De Cocksdorp en een in Midden-Eierland, op maar drieënhalve kilometer van deze school. Aan kinderen geen gebrek in die tijd, de boeren- en arbeidersgezinnen waren groot. In de jaren zestig en zeventig liep het aantal leerlingen drastisch terug en uiteindelijk werd de school gesloten. Na drie jaar leegstand - met het daarbij behorende verval - was het de Texelse kunstenaar Niek Welboren die het gebouw in 1978 een nieuwe bestemming gaf.
De Scholerie
Dat ging niet vanzelf. Het vergde heel wat van Nieks overredingskracht om gemeente en buurtgenoten enthousiast te maken voor zijn plannen: de school ombouwen tot tentoonstellingsruimte annex atelier. Een deel van de Eierlanders had het aanvankelijk niet zo op zo'n alleenstaande man in de buurt, kunstenaar bovendien. Zij waren van mening dat de oude school maar beter plaats kon maken voor nieuwe woningen. De ambtelijke beslissing liet lang op zich wachten. Maar uiteindelijk kon Niek zich in het voorjaar van 1978 in het pand vestigen.
In december van datzelfde jaar opende hij er 'De Scholerie', de eerste en inmiddels langst bestaande galerie van Texel. Al was galerie nu net niet het woord dat Niek wilde gebruiken. Vandaar Scholerie, een naam die later, in 1995, werd veranderd in de huidige naam De Eiland Galerij. Een van de drie lokalen werd ingericht als tentoonstellingsruimte, een tweede lokaal werd zijn atelier en in het derde ging hij wonen.
Beeldentuin
Er moest heel wat gebeuren aan het verwaarloosde pand. Niek ging voortvarend aan de slag. Als een van de eerste projecten bouwde hij in de tentoonstellingruimte een extra gaanderij, als een soort vide, die de ruimte een extra dimensie geeft. In de daaropvolgende jaren sloopte hij de in de jaren 60 verlaagde plafonds in de andere lokalen, verving hij alle ramen en kozijnen, verfde hij ieder hoekje en gaatje van het pand - 'ik ben door dat vele verfwerk als kunstenaar zelfs anders gaan schilderen' - en toverde hij vanaf 1987 het kale schoolplein en speelveld in talloze fases om tot een idyllische beeldentuin. 'Nu zocht ik alleen nog een kunstenaar die daar zou kunnen exposeren.' Het kan dan ook geen toeval zijn dat hij drie jaar later Kerstin Edelmann ontmoette.
Gemeentelijk monument
Bij alles wat Niek - eerst alleen en later samen met Kerstin - in de loop der jaren aan het gebouw aanpaste en restaureerde, stond steeds één ding voorop: de oorspronkelijke, zo karakteristieke stijl van het pand moest zoveel mogelijk behouden blijven en waar nodig in de oude staat worden teruggebracht. Zelfs wist Niek - die zich naar eigen zeggen inmiddels ontwikkeld had tot 'een kenner van de architectuur van die tijd' - het gebouw in 1993 erkend te krijgen als gemeentelijk monument. Dat leverde naast erkenning bescheiden subsidies op. Nooit toereikend natuurlijk voor de enorme hoeveelheid materialen en tijd die hij erin investeerde. En nog steeds investeert. Want vandaag, bijna veertig jaar later, is de inmiddels 71-jarige Niek Welboren nog altijd niet uitgewerkt. Niet als kunstenaar en niet als bouwer/restaurateur.
Historisch Lokaal
Kerstin - die Niek in 1990 ontmoette op het Schotse eilandje Iona en die in 1994 bij hem op Texel kwam wonen - noemt het gebouw niet voor niets Niek's levenswerk. 'Niek is de levende geschiedenis van dit gebouw', zegt ze. Hetgeen door hem wordt beaamd: 'Je kunt gerust stellen dat wij dit gebouw zijn. Het gebouw is ons leven. We hebben hier een eigen wereld geschapen, elk hoekje met veel liefde gerestaureerd. Zodanig dat alles harmonisch past.' De bekroning van al die inspanningen was de kans om het pand na jaren huur en erfpacht uiteindelijk te kunnen kopen. Niek: 'Ja, dat voelde heel goed. Nu wisten we echt waar we al die jaren zo hard voor hadden gewerkt.' Inmiddels had Niek in 1987 ook al de ernaast gelegen voormalige onderwijzerswoning kunnen betrekken. Daardoor kon lokaal drie, tot dan toe dienstdoend als woonruimte, een nieuwe bestemming krijgen. Het werd het Historisch Lokaal: een tentoonstellingsruimte met schoolattributen van weleer. Hier worden talloze wandplaten, boeken, inktpotten en nog veel meer spullen geëxposeerd, die in de loop der jaren werden verzameld of geschonken. Zo is de geschiedenis van het schoolgebouw voor bezoekers nóg tastbaarder geworden.
Groeien
En dan is er natuurlijk nog het bijzondere werk van de beide kunstenaars. Te beginnen met het werk van keramiste Kerstin. Haar fraaie schelpen en spiraalvormen lijken wel voor het eiland en voor deze locatie gemaakt. Bijzonder zijn ook haar vrije objecten: van abstracte vormen die als vanzelf lijken te groeien tot meer herkenbare mensfiguren. Esthetisch, bijzonder en technisch knap. De keramiek heeft van het vroege voorjaar tot in de late herfst een plek in de tuin, waar het werk als vanzelfsprekend aansluit bij de labyrintachtige omgeving.
Eilanden
Van Niek tref je in de Eiland Galerij een uitgebreid overzicht van zijn werk, te beginnen met tekeningen en schilderijtjes uit zijn prille jeugd (waaraan je zijn talent al duidelijk kunt aflezen) tot zijn meest recente, grote olieverfschilderijen op doek. Opvallend is dat hij in de loop der jaren steeds abstracter is gaan werken én - mede ingegeven door de ruimte van het gebouw, met z'n enorm hoge plafonds - steeds groter. Grofweg kun je drie 'stromingen' onderscheiden: Zijn 'Texelse werk', waarvoor onder meer natuurgebied De Slufter een belangrijke inspiratiebron is, zijn 'Schotse werk', waarin het eiland Mull een hoofdrol speelt én werk geïnspireerd door Paaseiland, waar Niek in 1992 ruim vier maanden woonde en werkte. Een periode die een onuitwisbare indruk op de kunstenaar heeft gemaakt. Het enorme Moai-beeld 'De Dromer van Rapa Nui', dat voor de Eiland Galerij staat te waken en dat werd gemaakt door een bevriende kunstenaar van het Polynesische eiland, is daarvan een onmiskenbaar symbool.
Ja, het was een bijzondere middag bij Kerstin en Niek. In het monumentale gebouw lijkt de tijd dan soms wel stil te staan, de kunstenaars kun je niet op stilstand betrappen, integendeel: ze zitten nog vol ideeën en zullen zich blijven ontwikkelen. Wij komen hier graag nog eens terug!
De Eiland Galerij is open van het voorjaar t/m de herfst, van woensdag t/m zondag van 10.30 tot 17 uur. In de winter is de galerij bijna altijd in het weekend open.
Postweg 72, Zuid-Eierland (1795 JR De Cocksdorp), www.eilandgalerij.nl.
